Door Bram Bakker, psychiater en verbonden aan Excellent Care Clinics
In de gehele samenleving zien we een gestage toename van het aantal mensen met gezondheidsklachten waar de geneeskunde geen duidelijk antwoord op heeft. Jaren geleden wilde een academisch ziekenhuis daarom een polikliniek ‘vage klachten’ openen, een plan dat vanwege protesten uit de hoek van de mensen die ernaartoe zouden moeten werd verworpen. Want laat duidelijk zijn: ook al wordt er geen goede verklaring gevonden voor een bepaalde klacht, dat betekent geenszins dat er ‘dus’ ook sprake zou zijn van minder lijdensdruk. Ook mensen met een onverklaarbare piep in hun oor springen uit pure wanhoop een enkele keer van een hoog gebouw…
Onbegrepen klachten
De aanduiding ‘vage klachten’ is vanwege te veel morele implicaties in het dagelijkse taalgebruik van veel artsen terecht vervangen door ‘onbegrepen klachten’. De gewoonte om het synoniem te stellen met ‘psychisch’ of ‘psychiatrisch’ is echter helaas nog niet verdwenen. Veel medisch specialisten, met name uit de hoek van de snijdende vakken, redeneren nog steeds zo: als er op mijn vakgebied verder niets te doen is, moet er maar worden doorverwezen naar de GGZ.
Klachten worden chronisch
Dat deze manier van denken en doen vooral de patiënten niet veel oplevert weten we inmiddels ook al geruime tijd: de meeste onverklaarbare klachten worden chronisch, en nemen in ernst weinig af. Ze resulteren, naast verminderde kwaliteit van leven voor de betrokkenen, in veel zorgconsumptie en hoge maatschappelijke kosten door bijvoorbeeld arbeidsverzuim.
Pijn is uiterst subjectief
Een van de meest voorkomende klachten waar de gezondheidszorg zich geen raad mee weet is pijn. Pijn is een uiterst subjectief fenomeen en uit wetenschappelijk onderzoek is al jaren bekend dat het objectiveren van pijn zo goed als onmogelijk is. Waar de ene persoon een ziekte onaangedaan kan ondergaan kan dezelfde kwaal iemand ondraaglijke pijn bezorgen. Je kunt bij iedereen met pijnklachten in de onderrug een MRI-scan maken, maar van tevoren is al duidelijk dat het beeld op de scan slecht correleert met de ernst van de klachten. De uitersten: vreselijk veel pijn bij geen duidelijke afwijkingen bij het beeldvormend onderzoek enerzijds, nauwelijks klachten bij uitgebreide afwijkingen anderzijds. En de meerderheid bevindt zich uiteraard tussen deze uitersten.
Belangrijke conclusie
Weten we dan helemaal niets over pijnpatiënten en kunnen we ze ook weinig bieden? Gelukkig niet. We hebben kennis over hun psychologische kenmerken, we weten welke leefgewoonten hun klachten in stand houden of zelfs verergeren en we begrijpen de interactie tussen het hoofd en het lichaam steeds beter. De belangrijkste conclusie: pijn is niet óf lichamelijk óf psychisch, het is per definitie allebei. Een voorbeeld: mensen met pijnklachten hebben een duidelijk verhoogde kans om depressief te worden, maar het omgekeerde is ook waar: bij mensen met een depressie komen in verhouding duidelijk meer pijnklachten voor.
Leven met klachten
Er werd en wordt veel geld aan diagnostiek uitgegeven in onze zorg. Begrijpelijk en ook heel vaak terecht. Maar niet altijd. Soms moet je stoppen met zoeken, en overschakelen naar behandelen. En niet iedere vorm van behandeling is synoniem met het verwijderen van de oorzaak van de klachten. Wel bij tumoren, maar niet bij complexe klachten zonder eenduidige oorzaak. Zoals pijn.
Om pijnpatiënten echt iets te bieden heb je allereerst consensus nodig over het doel van een behandeling. Als ook de patiënt begrijpt dat verder zoeken naar een mogelijke verklaring vermoedelijk weinig op zal leveren kun je samen overschakelen op een veel realistischer doel: leren leven met de klachten. Er is geen enkele vorm van pijn die onafhankelijk is van de omstandigheden van de patiënt, en daarmee is het dus ook mogelijk om de pijn te beïnvloeden via diezelfde omstandigheden. Dat klinkt simpel, maar gebeurt nog veel te weinig.
Werken in multidisciplinair verband
Er bestaat zoals gezegd een verband tussen pijn en psychische klachten. Maar wist je dat er ook verband bestaat tussen pijn en lichaamsbeweging? En tussen lichaamsbeweging en psychische klachten? Bij Excellent Care Clinics hebben we alle bovenstaande kennis samengevoegd in ons programma ‘Bewegen met pijn’. We werken in een multidisciplinair verband met artsen, experts in bewegen zoals psychomotore therapeuten en psychologen. Er wordt gepraat met de psycholoog over de impact die de pijn heeft op het leven van de patiënt, maar er wordt ook ‘gewoon’ getraind in onze oefenzaal: rugklachten kun je verminderen door buikspieren te trainen.
Naar een betere toekomst
Het is geen hogere wiskunde, maar er valt veel mee te verdienen: allereerst voor de pijnpatiënt natuurlijk, maar ook voor de mensen om hem of haar heen. En uiteindelijk voor de hele samenleving: beter functioneren en afname van pijnklachten gaan hand in hand met minder zorgconsumptie en ziekteverzuim. Precies daarom is het programma ‘Bewegen met pijn’ een investering in een betere toekomst voor iedereen met pijnklachten.